Yeni Anayasa'da 1921 ve 1924 Anayasalarının olumlu mirasından yararlanılarak yurttaşlık tanımının kapsayıcı ve geniş ele alınması gerektiğini ifade eden Kaboğlu, "Öyle bir Anayasa yapılmalı ki bütün halkların eşitliği temelinde inşa edilmeli ve bütün halkları kucaklamalı" dedi.
PKK Lideri Abdullah Öcalan'ın 21 Mart'ta Diyarbakır Newroz'unda okunan mesajı ardından Kürt sorununun çözümü noktasında başlayan yeni sürecin önümüzdeki günlerde en önemli noktalarından birisi olacak yeni Anayasa çalışmalarını, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu DİHA'ya değerlendirdi. Kürt sorununun çözümü noktasında yaşanan gelişmelerin yeni Anayasa çalışmalarına ivme kazandıracağını belirten Kaboğlu, 1921 ve 1924 Anayasalarının yurttaşlık tanımı ve ademi merkeziyetçilik konularındaki olumlu mirasından yararlanılması gerektiğini ve çağdaş insan hakları anlayışının merkezine yerleştirileceği bir Anayasa'nın yapılması gerektiğini vurguladı.
* PKK Lideri Abdullah Öcalan'ın Diyarbakır'da düzenlen Newroz kutlamalarına gönderdiği mesajın ardından Kürt sorununun çözümü noktasındaki tartışmalar hız kazandı. Önümüzdeki süreçte Kürt sorununun çözümü noktasında önemli eşiklerden birisi de yeni Anayasa olacak. Bu bakımdan yaşanan gelişmelerin yeni Anayasa çalışmalarına etkisi ne olur?
Gelinen aşama önemli bir aşama. 21 Mart Newroz Bayramı bu bakımdan bir tarih sayfası olarak nitelendirilmeli. Barış yolunda, insan yaşamının değeri konusunda atılan önemli bir adım. Kürt sorunu demeksizin de yaşam hakkı konusunda atılan önemli bir adım. Anayasa ise bilindiği gibi uzun bir hikaye. 20 yıldır üzerinde durulan ve bir yıldır üzerinde tartışılan bir metin. 21 Mart'ta yaşanan gelişmelerin Anayasa çalışmalarına iki yönlü ivme kazandırması beklenir. Birincisi zaman bakımından bir ivme kazandırması, ikincisi ise içerik bakımından. Çünkü 21 Mart şunu ifade ediyor: Türkiye'de yaşayan herkes, Türkler, Kürtler ve diğerleri 'Türkiye Cumhuriyeti bize yeter ve biz birlikte yaşamak istiyoruz' mesajı verdi. Türkiye toplumu 'burada savaşsız, silahsız yaşamak istiyoruz' demiştir. Birlikte yaşamanın ortak paktı ise Anayasa'dır. Bu bakımdan Anayasa'ya da bir mesaj gönderilmiş oluyor. Bu sebeple öyle bir Anayasa yapılmalı ki bütün halkları kucaklasın. Bütün halkların eşitliği temelinde inşa edilsin. Bu ciddi bir mesajdır ve aynı zamanda toplumsal bir taleptir.
* Öcalan mesajında 1920 ruhuyla yeni bir Anayasa'ya işaret etti. Bu bağlamda sizce yeni Anayasa çalışmalarında kurucu Anayasa olan 1921 Anayasası ve 1924 Anayasası'ndan nasıl yararlanılabilir?
1921 Anayasası kısa, eksik ve yetersiz; ama çok önemli bir Anayasa. Önemli bir metin. İki bakımdan önemlidir. Birincisi 1921 Anayasası bugün hepimizin sahiplendiği Misak-ı Milli ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ni kuran bir Anayasa. İkincisi ise 1921 Anayasası ilgili hükümleri uygulamaya konulmamış olmakla birlikte esasen merkeziyetçilik yerine, ademi merkeziyeti temel alan bir Anayasa. Ademi merkeziyet ise birlikte yaşamın çok önemli bir tercih noktasıdır. Bu bakımdan bugün geçmişe yönelik olarak Anayasalara yollama yapıyoruz. 1924 Anayasası ise Cumhuriyetin ilk Anayasası en azından "Türkiye Ahalisi" gibi geniş kapsayıcı kavramlar kullanıyordu. 1921 Anayasası ise daha farklı bir boyutuyla halk egemenliğine de açık kapı bırakan bir Anayasa olmasının ötesinde merkeziyet esasında değil ademi merkeziyet temelinde bir devlet yapısını öngörmekteydi. Bunlar aslında anayasalarımızda ortak paydaların bulunduğunu ve bu ortak paydalardan veya olumlu mirastan bugün de yararlanılabilir olduğunu gösteriyor. Bu bakımdan 1921 mirasının özel bir anlamı bulunduğunu ve yaklaşık olarak 100 yıl sonra yeni Anayasa üzerinde düşünürken pekala bu mirastan olumlu dersler çıkartılabilir.
* Yeni Anayasa çalışmalarında en çok tartışmanın çıktığı konulardan birisi yurttaşlık tanımı oldu. Sizce yeni Anayasa'da yurttaşlığın tanımı ne olmalı?
Türkiye toplumsal yapısı homojen değil ve çok farklı unsurlardan farklı halkların bir araya gelmesi sonucu oluşan bir yapı. Bu özellik daha çok çatışmacı yönü ile ele alınıyor. Ama bir zenginlik öğesi olarak da ele alınabilir. Çünkü demokrasi aşırı homojenlikte kurulmaz, farklılıklar temelinde inşa edilirse işleyişi daha sağlıklı olur. Geniş yurttaşlık tanımının sosyolojik, tarihsel arka planı var. Bunun yanı sıra Anayasal miras da bizi geniş yurttaşlık tanımına davet ediyor. 1924 Anayasası buna örnektir. Bu konuda ilginçtir 1982 Anayasası en çok eleştirilen, hepimizin karşı çıktığı eleştirdiği bir Anayasa'dır. Ama geniş yurttaşlık anlayışına en sağlam kapıları da açık bırakan Anayasa'dır. Şöyle ki; bu Anayasa'nın genellikle bilinmeyen bir yönü var. Biz yurttaşlığı tanımlarken Anayasa'nın 66'ncı maddesini esas alıyoruz. 66'ıncı maddeye göre, Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk'tür. Fakat bu madde gerçekten indirgeyici bir madde. Oysa bizim devletimizin adı Türk devleti değil Türkiye Cumhuriyeti Devleti'dir. Ve Türkiye adı Anayasa'nın ilk 3 maddesinde de böyle geçer. Ve bunlar değişmez maddelerdir. Bu açıdan bakıldığında 66'ncı madde ilk üç maddeye aykırıdır. Varsayalım ki Anayasa'yı yenileyemedik. Bu durumda pekala 66'ncı maddeyi yeniden yazarak bunu "Türkiye Devleti'ne vatandaşlık bağıyla bağlı olan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır" biçiminde geniş bir tanıma yönlendirebiliriz. Yönlendirmemiz de gerekir. Çünkü Anayasa içi çelişkiyi gidermek adına da bu gereklidir. Bu değişiklik Anayasa'nın 66'ncı maddesinin değişmez maddelere uygunluğunu sağlamak bakımından da gereklidir. Bu bakımdan en çok eleştirdiğimiz bir diğer madde ise 3'üncü maddedir. 3'üncü madde de "Türkiye Devleti ülkesi ve milleti ile bölünmez bir bütündür" der. Devlet Türkiye olursa ülkenin adı da Türkiye olduğuna göre millete siz Türk milleti diyemezsiniz. Hem dilbilgisi hem de Anayasal kavramlar açısından "Türkiye devleti" ve "Türkiye milleti" kavramları kullanılabilir.
Ayrıca yeni Anayasa'da "milli egemenlik" kavramı yerine "halk egemenliği" kavramına geçilmesi de düşünülebilir. "Milli egemenlik" kavramı terk edilemez ise karma bir formül bulunması, yani her ikisinin uzlaştırılması yapılabilir. O durumda "Türk milleti" midir?, "Türkiye milleti" midir? tartışmasından da uzaklaşılmış olur. Çok açık bir dayanak olan 1924 Anayasası'nın 8'inci maddesinde belirtildiği gibi "Türkiye halkı" denilebilir. Anayasa'nın 3'üncü maddesinde de "Ülkesi Türkiye halkı ve Türkiye devleti ile bölünmez bir bütündür" dersiniz. Bu bir Anayasal formül olur. Öte yandan şöyle bir kolaylık daha var. Bizdeki vatandaşlık kana yollama yapmıyor. Ülkeye yollama yapıyor. Devletin adı Türkiye ise o halde ben Türkiyeliyim. Birinci koşul Türkiyeli olmaktır. Yoksa ben Süryani miyim? Arap mıyım? Pomak mıyım? bu ikincil konudur. Bu aynı zamanda barış projesinin gerçekleşmesi bakımından da önemli bir referanstır.
* Ademi merkeziyetçilik konusu Anayasa'da nasıl yer bulmalı?
Ademi merkeziyetçilik konusu önemli bir boyut. Üç kırılma halkası olarak yurttaşlık, laiklik ve ademi merkeziyetçiliği görüyorum. Bu üç kırılma noktasından birisi de ademi merkeziyetçilik. Türkiye'de Türkiye halkı tamamen türdeş bir halk olsaydı bile coğrafi olarak bu kadar büyük olan ve demokrasi iddiası olan bir ülke bu denli aşırı merkeziyetçi bir yapıyla yönetilemezdi. Kamu hizmeti gerekleri, ekonomik nedenler ve Türkiye'nin coğrafi konumu ademi merkeziyeti gerekli kılıyor. Ama Türkiye'nin artı gereklilikleri var; o da nüfusunun homojen olmayışı. Bu gereklilikler göz önünde bulundurulduğu zaman Türkiye'nin ademi merkeziyetçi bir yapı oluşturması gerekli görünüyor. Bunun için iki çözüm var. Ademi merkeziyeti çok talep eden bölgeler, örneğin Kürtlerin yoğun yaşadığı bölgelerde olabilir. İkincisi ise bütün Türkiye'nin tıpkı Fransa, İspanya gibi ademi merkezi şekilde örgütlenmesi olabilir. Bu bakımdan benim tercihim ikinci çözümden yanadır. Bütün Türkiye'nin ademi merkeziyetçi bir sisteme geçmesi ve o çerçevede bunların Anayasal kurallara bağlanarak düzenlenmesi ve duruma göre Fransa'nın yaptığı gibi bazı bölgelere daha öncelikli bir statü tanımak suretiyle kendi kimliğini öne çıkarabilmesi. Zannediyorum bu en azından Kürt yurttaşların yoğun talebi olarak Türkiye'nin koşulları çerçevesinde en rasyonel olanı gibi görünüyor. Buna karşı çıkanlar olabilirler. Bırakın belirli bir topluma özgü bölge yönetimini oluşturulmasını, Türkiye'nin bölgeli bir yönetime geçmesinden bile tedirginlik duyanlar var. Bu sebeple bu konuları daha yaygın, sürekli ve yoğun bir biçimde tartışmamız ve anlatmamız gerekiyor.
* Anadilde eğitim hakkı konusunda ne düşünüyorsunuz?
Öncelikle şunu belirtmek gerekir. Anayasa'da sadece yurttaşlığın düzenlemesini yapsak da Anayasa'yı bir bütün olarak göremiyorsak bu eksik kalır. Yani siz pekala Türkiye yurttaşlığı tanımı getirebilirsiniz ama hak ve özgürlükler kısmını sınırlı tutarsanız bunun ancak göreceli bir katkısı olur. Hak ve özgürlükler alanı çok önemlidir. Hak ve özgürlüklerden bahsedilirken de eşitlik kavramı çok önemlidir. Bir de burada laiklik, din ve devlet ilişkileri çok önemli. Yani devletin bütün dinler ve inançlar karşısında kör olması ve devletin bütün inanç ve dinsel grupların ifade özgürlüğünü tanıması gerekir. Cumhuriyetin çok sorunlu olduğu üç alan; birincisi yurttaşlık, ikincisi eşitlik ve üçüncüsü laiklik. Biz yurttaşlığı düşünüyorsak eşit yurttaşlık olarak düşünmeliyiz. Bu iki kavramı düşünürken de laikliği muhakkak düşünmek gerekir. Bunları yerli yerine oturtmak için çağdaş insan hakları anlayışının Anayasa'nın merkezine yerleştirilmesi gerekir. İşte anadil bunu yerleştirdiğimiz zaman anlam bulur. Resmi dil Türkçenin dışından artı dillerin öğrenilmesi ve kullanılması başta Kürtçe gelmek üzere tanınmış olan bütün halkların içinde artı bir özgürlüktür. Bunu bu şekilde aldığımız zaman İtalya'da uygulandığı gibi "dil özgürlüğünü devlet güvencesine alır" diyebilirsiniz. Ya da Fransızların yaptığı gibi "Fransa'da konuşulan diller Fransa'nın kültürel bütünlüğünün ayrılmaz bir parçasıdır" diyebilirsiniz. Ya da İspanya Anayasası'nın yaptığı gibi toplumlar çerçevesinde oluşan bölgelerde ikinci dili pekala öğretim düzeyinde tanımlayabilirsiniz. Burada önemli olan insan hakları alanını çok güçlü ve sağlam temeller üzerinde inşa etmektir.
* Sizin "kırılma noktası" diye nitelendirdiğiniz yurttaşlık, laiklik ve ademi merkeziyetçilik konularında Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nda bulunan siyasi partiler arası nasıl bir uzlaşma sağlanabilir?
Bu noktada en azından ademi merkeziyetçilik konusunda bir avantaj var. CHP Genel Başkanı Sayın Kılıçdaroğlu, 2 yıl önce "Avrupa Konseyi Yerel Yönetimler Özerklik Şartı'na uyalım" dedi. Avrupa Konseyi Yerel Yönetimler Özerklik Şartı belki Türkiye'nin ihtiyaçlarının gerisinde kalan bir metindir. Ama Türkiye o şarta bile çok önemli çekinceler koyan bir ülke. Dolayısıyla en azından o şartı baz almak bile önemli. CHP bunu kabul ettiğine ve iktidar partisi AKP de bu süreci başlatma konusunda öncülük yaptığına göre, Yerel Yönetimler Özerklik Şartı'nın bir kalkış noktası için her iki büyük parti için ortak payda oluşturabileceği umuduna sahibim.
Diğer bir nokta ise CHP laiklik vurgusu yapıyor, AKP de yurttaşlık vurgusu yapıyor. Oysa laiklik ve yurttaşlık beraber gitmeleri gereken hususlar. AKP ile CHP arasında tersi yönde bir paralellik kurulabilir bu bakımdan. Nedir bu? CHP Türklük konusunda yanlış yapıyor, saplantıları var. Belli ki CHP içerisinde bazı milletvekilleri Türk hakimiyetinin sürmesini isteyebilir. Bu anlaşılabilir bir şeydir. Kişisel olarak denilebilir ki "Türk hakimiyeti bir başka kavramla paylaşılmasın." Fakat, bu kişisel beklenti ile bilimsel realite bir birinden farklıdır. Karıştırılmaması gerekir. Dolayısıyla CHP'yi kendi çelişkilerini aşmaya davet etmek gerekir. Örneğin, Sayın Kılıçdaroğlu, Anayasa'nın değişmez maddelerine dokundurtmayacaklarını ifade ediyor. Değişmez maddelere dokundurmak istemezseniz o zaman Anayasa'nın 66'ncı maddesini değişmez maddelere uygun bir şekilde kaleme alın veya alınmasına yardımcı olun. İşte bu temel bir çelişkidir. Öte yandan AKP de "Türkiye vatandaşlığı güzel ama ben zorunlu din dersine dokundurtmam" diyor. Ya da "Cemevi ibadet yeri değildir" diyor. İşte o zaman sizin din özgürlüğü adına yaptığınız sadece laikliğe değil din özgürlüğünün kendisine zarar veriyor. Tıpkı öbür taraftan CHP'nin yaptığı gibi. Yani yurttaşlık adına halk adına zarar veriyor. Cumhuriyetin temel ilkelerine zarar veriyor. Yurttaşlığa zarar veriyor. İşte acaba bu iki partinin bu şekilde ifrat diyebileceğimiz uç noktaları nasıl törpüleriz.
MHP için ise şu söylenebilir: 1999-2002 arasında yapılan reformların hepsinde MHP'nin imzası var. Bunlar içerisinde en önemlisi de 3'üncü yargı paketiydi. 3 Ağustos 2002'de çıkan pakette yerel ve mahalli dillerin konuşulması ve öğrenilmesine dair maddede, ki bu çok önemli kültürel hakları tanıyan bir maddedir, MHP'nin imzası var. Bundan kaçamaz. MHP'yi şuna davet etmek lazım: Hayır, senin eşiğin buydu. Bunun gerisine gidemezsin. Bunun ilerisine gitmen lazım. Bu çok önemli. BDP açısından ise sorun şu: BDP elden geldiğince yurttaşlık, laiklik ve eşitlik üçlü ilişkisini iyi formüle etmelidir. Çünkü, Kürt yurttaşlarımızı aynı zamanda izleyebileceği politika bakımından laikliğin bir güvencesi olarak görüyorum. Bu konular, bütün bu barış süreci için hassas konulardır.
Kürtler sadece yurttaşlık ile yetinmemeli, eşitliği mutlaka eksene oturtmalı ve laikliği öne çıkarmalıdır. Laikliği öne çıkarırsa, CHP ile diyalog artar. Yurttaşlığı öne çıkarırsa AKP ile diyalogları artar. Laiklik yoluyla AKP'yi, yurttaşlık yoluyla da CHP'yi sıkıştırabilir. Eşitliğe de hiç kimse karşı çıkamayacağına göre. Söylediklerim bir partiye yakın ya da uzak olmakla ilgili değil. İki şeyle ilgilidir: Birincisi bu ülkenin insanı olarak Türkiye'yi haliyle tanımaya çalışan birisi olarak; ikincisi ise insan hakları konusunda oldukça emeği olan uluslararası ölçekte tanınan bir kişi olarak. DİHA
Güncelleme Tarihi: 31 Mart 2013, 13:09
Yeni Anayasa halkların eşitliği temelinde inşa edilmeli
Yeni Anayasa çalışmalarını ve Kürt sorununun çözümünde Anayasal formülleri değerlendiren Anayasa Hukuku uzmanı Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu, Kürt sorununun çözümü noktasında yaşanan gelişmelerin yeni Anayasa çalışmalarına ivme kazandıracağını söyledi.
YORUM EKLE
NAMAZ VAKİTLERİ
İMSAK
GÜNEŞ
ÖĞLE
İKİNDİ
AKŞAM
YATSI
SIRADAKİ HABER
